Çalışmayan, istenmeyen veya kullanım ömrü dolmuş olan elektrikli ve elektronik ürünlerin tümüne elektronik atıklar diğer adıyla AEEE (Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar) denir.
E-Atık Kapsamına Hangi Atıklar Girer?
E-atık altı kategorilere ayrılmıştır:
(1) Daha yaygın olarak soğutma ve dondurma ekipmanı olarak adlandırılan sıcaklık değişim ekipmanı. Tipik ekipman şunları içerir: buzdolapları, dondurucular, klimalar, ısı pompaları.
(2) Ekranlar, monitörler. Tipik donanımlar arasında televizyonlar, monitörler, dizüstü bilgisayarlar ve tabletler bulunur.
(3) Lambalar. Tipik ekipmanlar arasında flüoresan lambalar, yüksek yoğunluklu deşarj lambaları ve LED lambalar bulunur.
(4) Büyük ekipman. Tipik ekipmanlar arasında çamaşır makineleri, çamaşır kurutucular, bulaşık makineleri, elektrikli ocaklar, büyük baskı makineleri, kopyalama ekipmanı ve fotovoltaik paneller bulunur.
(5) Küçük ekipman. Tipik ekipmanlar arasında elektrikli süpürgeler, mikrodalgalar, havalandırma ekipmanları, ekmek kızartma makineleri, elektrikli su ısıtıcıları, elektrikli traş makineleri, teraziler, hesap makineleri, radyo setleri, video kameralar, elektrikli ve elektronik oyuncaklar, küçük elektrikli ve elektronik aletler, küçük tıbbi cihazlar, küçük izleme ve kontrol cihazları bulunur.
(6) Küçük Bilgi Teknolojisi (IT) ve telekomünikasyon ekipmanı. Tipik ekipmanlar arasında cep telefonları, Küresel Konumlandırma Sistemleri (GPS), cep hesap makineleri, yönlendiriciler, kişisel bilgisayarlar, yazıcılar, telefonlar.
E-Atıklar Nasıl Geri Dönüştürülür?
Lisanslı geri dönüşüm tesisine kabul edilen elektronik atıklar; monitörler, aydınlatma cihazları, lambalar gibi farklı kategorilere ayırılırlar. Belirli bir kategoriye ayrılamayan atıklar tanımsız olarak adlandırılarak başka bir kategoride toplanırlar.
Farklı kategorilere ayrılan atıkların işe yaramayan kısımları imha edilir ve geriye kalan bakır, alüminyum, demir, krom vb. metaller, cam, plastik, ambalaj atıkları, entegre devre kartı vb. gibi gruplara ayrılır. Her grup kendi içerisinde, tesiste bulunan ilgili makineler ile prosesten geçirilerek hammadde olarak kullanılmak üzere uygun tesislere sevk edilir.
2016 yılı için Türkiye’de oluşan toplam e-atık miktarı Avrupa Komisyonu’nun 2014 yılında hazırladığı raporda 542 bin ton olarak hesaplanırken (EC, 2014), Global E-waste Monitor raporunda 623 bin ton olarak tahmin edilmiştir. Bu 2016 yılında ülkemizde kişi başına 6,8-7,8 kg arasında e-atık oluştuğu anlamına geliyor.
E-Atıkların İçindeki Tehlikeli Maddeler Nelerdir?
Kurşun, civa, berilyum gibi maddeler çevresel anlamda ciddi oranda kirliliğe neden olur ve doğal yaşam alanlarını bozar. Fakat bunların ötesinde insan sağlığını da tehdit eder.
Elektronik atıklardan yayılarak insan sağlığına zarar verebilecek en tehlikeli maddeleri sıralayacak olursak:
Kurşun: Özellikle çocuklarda merkezi sinir sistemini, böbrekleri ve üreme sistemini bozabilir. Monitörlerde bulunan katod ışın tüpleri, eski lehimler, cam, akü ve piller bu maddeyi içerir.
Cıva: Kanserojen maddedir. Kısa süreli maruz kalınmasında bile beyinde, fetüs gelişiminde, böbreklerde kalıcı zararlara neden olabilir. Beyin fonksiyonlarına yapacağı etkiyle titreme, görme ve duyma kusurları ortaya çıkabilir. Termometre, piller, tansiyon ölçme cihazlarında bulunur.
Berilyum: Kanserojen madde olmakla birlikte sinir, bağışıklık ve üreme sistemlerine zarar verir. Ana kartlarda bulunur.
Bromlu Alev Geciktiriciler: Hormonal fonksiyonları olumsuz etkiler. Bağlantı parçaları, basılı devreler ve kablolarda bulunur.
Geri Dönüşümün Ekonomiye Olan Faydaları Nelerdir?
• Geri dönüşümün ekonomiye katkısı öncelikli olarak israfın önüne geçmesidir. Yararlı olabilecek atık maddelerin boşa gitmesini önleyerek toplumun kullanımına sunabiliyor olmasıdır.
• Atık maddelerin ve çöplerin taşınması veya depolanması gibi problemlerin ortadan kalkmasını sağlar.
• Hammadde tüketiminin azalmasına neden olur.
• Gereksiz enerji kullanımının önüne geçer.
• Kullanılamayan, atık maddelerin yepyeni bir ürün olarak tüketicilerin hizmetine sunulmasını sağlar.
• Kalabalık nüfuslu bölgelerdeki atık malzemelerin problem teşkil etmesini engeller.
• Yeni bir iş kolu yaratarak istihdamı artırır ve işsizliği azaltır.
• Atık malzemelerin ham madde haline getirilerek tekrar üretiminin sağlanması yoluyla başka ülkelerden ithal edilmesi gereken ham madde miktarının azalmasını sağlar. Böylelikle ithalat masraflarını büyük oranda azaltır.
Geri Dönüşümün Çevreye Olan Faydaları Nelerdir?
• Geri dönüşüm sayesinde ağaçların, minerallerin ve su kaynaklarının korunmasına katkıda bulunulmuş olunur.
• Tüketim malzemesi üretimi için yeni ham madde arayışına girilmesini büyük ölçüde azaltır. Böylelikle hem hava hem de çevre kirliliğinin önüne geçer.
• Sera gazı emisyonunun düşmesine katkıda bulunur.
• Son olarak, evsel atıklardan meydana gelen kompost maddeler ve gübreler sayesinde toprağın verimi artar. Böylelikle hem organik hem de besin değeri yüksek ürünler elde edilmiş olur.